ΤΙ ΕΙΠΕ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΖΥΜΠΕΡΔΙΚΑ Ο ΡΕΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

Οι μέρες που το Φεστιβάλ Κινηματογράφου βρίσκεται σε εξέλιξη φέρνουν πάντα στην πόλη καλλιτεχνικούς φίλους που το αγαπούν και το στηρίζουν, ακόμα κι όταν οι ίδιοι δε συμμετέχουν σ’ αυτό.

Ο Ρένος Χαραλαμπίδης είναι ένας απ’ αυτούς. Τη φετινή του επίσκεψη τη συνδύασε με την παρουσίαση του βιβλίου του Εγχειρίδιο Κινηματογραφικής Ανυπακοής, ένα φιλμικό μανιφέστο όπως λέει ο ίδιος. Ένα βιβλίο για την κινηματογραφική τέχνη παρουσιασμένο στην πόλη που για δέκα μέρες χτυπούσε η καρδιά του κινηματογράφου, τη Θεσσαλονίκη.

Το ραντεβού είχε κλειστεί για το απόγευμα της ψήφισης του Μνημονίου 3 από τη Βουλή. Το αποκλεισμένο  από πορείες διαμαρτυρίας κέντρο της πόλης έχει ως αποτέλεσμα να φθάσω στο φεστιβαλικό Λιμάνι αργοπορημένη. Μόλις συναντιόμαστε με περιμένει η πρώτη έκπληξη: αντί για έναν χολωμένο σταρ που τον έχουν στήσει, βρίσκω μπροστά μου τον πολιτικοποιημένο και σκεπτόμενο Ρένο να με ρωτά με αγωνία τι γίνεται εκεί έξω κι αν έχω νεότερα από την εξέλιξη της ψηφοφορίας. Δε μ’ αφήνει καν να απολογηθώ για την καθυστέρηση. «Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται» σκέφτομαι σιωπηλά. Το στίγμα της κουβέντας μας, δόθηκε με το «καλησπέρα!».

Τι ακριβώς είναι το «Εγχειρίδιο κινηματογραφικής ανυπακοής» και πώς προέκυψε η ανάγκη να γράψεις ένα τέτοιο βιβλίο;

Κάνω σινεμά ακριβώς 15 χρόνια και είμαι αυτοδίδακτος σκηνοθέτης. Όλα αυτά τα χρόνια προσπαθώντας να βρω το δρόμο μου στο σκοτεινό δάσος του αυτοδίδακτου, κράταγα σημειώσεις. Όπως ο Κοντορεβιθούλης άφηνε πίσω του ρεβίθια για να βρει το δρόμο της επιστροφής, έτσι κι εγώ προσπαθούσα να κωδικοποιώ αυτά που μαθαίνω. Το σύνολο αυτών των σημειώσεων που τις κράταγα τυχαία σε πακέτα από τσιγάρα, στις άκρες των σεναρίων, στα προγράμματα των γυρισμάτων ή στο κινητό μου. Eίναι ένας προσωπικός μου κώδικας, ένα προσωπικό μου καλλιτεχνικό μανιφέστο, είναι ένας προσωπικός μου χάρτης, ένα manual που χρησιμοποιώ για να φτιάχνω ταινίες. Τώρα που σαραντάρισα και έχω κάνει τέσσερις ταινίες, συνειδητοποίησα ότι από τα 40 και μετά στη ζωή πρέπει να μοιράζεσαι την εμπειρία σου. Πρέπει αυτά που έμαθες να τα λες στους επόμενους, έτσι ώστε να κάνουν καινούρια λάθη, όχι τα ίδια που έκανες εσύ, νέα λάθη που ίσως να έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Δε θέλω οι νέοι άνθρωποι στο σινεμά να κάνουν τα ίδια λάθη που κάναμε εμείς, έτσι λοιπόν αυτή την εμπειρία μου τη συγκέντρωσα στο βιβλίο αυτό. Το βιβλίο αυτό είναι φτιαγμένο έτσι για να μπορεί ένας νέος καλλιτέχνης  -και λέω καλλιτέχνης γιατί καμιά φορά τα συμπεράσματά μου αγγίζουν όλες τις τέχνες- να μπορεί να το έχει μαζί του στην τσέπη του σακακιού του και ανά πάσα στιγμή, όταν χάνεται στη ζούγκλα των γυρισμάτων, να μπορεί να βρίσκει τον ορίζοντά του. Αυτή είναι η μεγάλη μου φιλοδοξία.

Γιατί «ανυπακοής» και όχι «υπακοής»;

Το σινεμά στην Ελλάδα τα τελευταία 40 χρόνια χρόνια είναι κινήθηκε υπό το καθεστώς της αριστερής τρομοκρατίας! Όποιες ταινίες γίνανε μακριά από το πνεύμα της αριστεράς, ήταν πάντα ύποπτες. Για να ήσουνα υπάκουος όλα αυτά τα χρόνια, έπρεπε να υπακούς στην καλλιτεχνική γραμμή της αριστεράς. Κάποια, λοιπόν, στιγμή στη ζωή μου αποφάσισα και μέσα από τις ταινίες μου να αρνηθώ να μπω σ’ αυτό το παιχνίδι. Έτσι λοιπόν μπήκα σε μια πολύ μεγάλη εποχή ρήξης. Αποφάσισα ότι υποχρέωσή μου είναι να ακούω την καρδιά μου και καμία ιδεολογία. Είμαι βαθιά αναρχικός και θα παραμείνω μέχρι τέλους. Πιστεύω στον αναρχισμό του Φερνάντο Πεσόα, που υπήρξε αναρχοδεξιός, μια σουρεαλιστική μίξη. Παραμένω βαθιά σουρεαλιστής και ανυπάκουος προς τους πάντες και τα πάντα. Υπακοή σημαίνει θάνατος, αλλά σινεμά σημαίνει ζωή.

Πώς ακριβώς προσδιορίζεις αυτό το «καθεστώς της αριστερής τρομοκρατίας»;

Ξέρεις η γενιά μου τα μόνα εμπόδια που βρήκε στον κινηματογράφο μέχρι πρόσφατα ήταν από τις δυνάμεις της αριστεράς. Όταν εγώ έκανα την πρώτη μου ταινία το No budget story -που τη γύρισα ολομόναχος- αυτοί που χτύπησαν ήταν οι αριστεροί, γιατί απέδειξα ότι μπορώ να βρω λεφτά χωρίς τα σωματεία. Έπρεπε να αποδεικνύουν οι αριστεροί ότι το κράτος οφείλει να δίνει λεφτά για το σινεμά. Πάρα πολύ μεγάλα ποσά κι αν κάποιος ήθελε να κάνει το όνειρό του χωρίς να εμπλακεί μαζί τους, τον καταδίκαζαν. Εκεί κατάλαβα το τι ακριβώς παιζότανε. Το σινεμά ήταν κρατικοδίαιτο και αριστεροκρατούμενο.

Νομίζω ότι μία ταινία που άλλαξε το τοπίο στο ελληνικό σινεμά από καθαρά οικονομική άποψη ήταν το “Safe Sex”. Και δεν αναφέρομαι στην εμπορικότητά του, αλλά στον τρόπο με τον οποίο βρέθηκαν τα χρήματα για να παραχθεί. Με την τεχνική της τοποθέτησης προϊόντος και τους μεγάλους ιδιώτες χορηγούς. Από εκεί και μετά ήρθαν τα πολλά χρήματα από τους ιδιώτες, έτσι δεν είναι;

Τα πολλά χρήματα στον ελληνικό κινηματογράφο ήρθαν όχι όταν μπήκαν οι ιδιώτες που έβαλαν προϊόντα, αλλά όταν μπήκαν οι ιδεολογίες. Πρέπει να ξέρεις ότι πάρα πολλές ταινίες βραβευμένες παγκόσμια τις δεκαετίες του ’70, του ’80 και του ’90 χρηματοδοτήθηκαν με βάση το ιδεολογικό τους υπόβαθρο. Δηλαδή τα λεφτά που το ΠΑΣΟΚ έριξε στον κινηματογράφο το ’80 και το ’90 είναι τόσο πολλά, που δε μπορούν να συγκριθούν με τα λεφτά που βάλανε οι ιδιώτες τις τελευταίες δεκαετίες. Άρα λοιπόν η καλύτερη τοποθέτηση οικονομικά είναι η ιδεολογική. Είσαι αριστερός; Χρηματοδοτείσαι! Δεν είσαι αριστερός; Πας στην κόλαση!

Παρ' όλες τις χρηματοδοτήσεις όμως, οι δεκαετίες του ’80 και του ’90 έχω την αίσθηση ότι δεν υπήρξαν ανθηρές για το ελληνικό σινεμά.

Από ποια άποψη; Σε ποιο τομέα δεν άνθισε; Σε βραβεία; Πήρε Χρυσό Φοίνικα (η Μια αιωνιότητα και μια μέρα του Θ. Αγγελόπουλου)! Η δεκαετία του ‘90 ήταν η χρυσή δεκαετία από δύο πλευρές: πρώτον γιατί το κράτος, το ΠΑΣΟΚ, έδινε πάρα πολλά λεφτά σε οποιαδήποτε αριστερή κουταμάρα, μιλάμε για μια απέραντη παραγωγή κουλτουριάρικων αριστερών ταινιών. Ταυτοχρόνως το κοινό τις περιφρονεί ολικά και έχουμε την έκρηξη του εμπορικού κινηματογράφου. Mε την ταινία μου No budget story ξεκινάει η εποχή του ανεξάρτητου ελληνικού κινηματογράφου. Ανεξάρτητος εννοώ και οικονομικά και ιδεολογικά. Το No budget story ήταν η αρχή του ανεξάρτητου ιδεολογικά κινηματογράφου και πήγε πολύ καλά γιατί πάρα πολλά παιδιά δεν κωλώσανε και συνέχισαν σ’ ένα δρόμο όπως το βίντεο. Όταν έκανα εγώ βίντεο - ο πρώτος Έλληνας που έκανε βίντεο κινηματογράφο το 1996- μου έλεγαν ότι αυτό δεν είναι κινηματογράφος, το φιλμ δε θα ξεπεραστεί ποτέ. Σήμερα, όλοι αυτοί οι μάντεις, οι «γάτες» του ελληνικού κινηματογράφου, καλά θα κάνουν να αναλογιστούν τις ευθύνες τους για όλες αυτές τις κουταμάρες που έλεγαν τότε!

Έρχεται ένας νεαρός φοιτητής κινηματογράφου και σε ρωτάει: Ρένο πώς θα βρω την άκρη; Πώς μπορώ να κάνω μια αρχή;

Πολύ απλά! Πρώτον θα διαβάσει το βιβλίο μου Εγχειρίδιο Κινηματογραφικής Ανυπακοής. Θα μάθει να μη φοβάται, να εμπιστεύεται την καρδιά του και τον εαυτό του, να μην υπακούει σε κανέναν και ειδικά στο Εγχειρίδιο αυτό που έτσι ξεκινάει, να αμφισβητεί τα πάντα, τους πάντες και να προχωράει. Αλλά η αμφισβήτηση να μην είναι «του καφενείου», να προχωράει στη δράση. Η συμβουλή που δίνω είναι η εξής μία: Ξεκίνα να γυρνάς ταινίες. Ξεκίνα να κάνεις κακές, αποτυχημένες ταινίες. Το σινεμά είναι όπως ο έρωτας: Μαθαίνεται μόνο στην πράξη! Κάνε συνέχεια ταινίες. Γύρνα ταινίες μεγάλου μήκους ακόμα και με το κινητό σου.

Του προτείνεις να δει το No budget story;

Κοίτα εγώ  -θα σου φανεί απίστευτο- είμαι σε μία εποχή που τις ταινίες μου τις αμφισβητώ, δε μου αρέσουν πολύ. Μου αρέσουν μερικές σκηνές από την τελευταία τα Τέσσερα μαύρα κοστούμια, μου αρέσει η σκηνή με το πανηγύρι. Εκεί πέρα ένιωσα ότι για δέκα λεπτά κατάφερα να κάνω σινεμά. Έχω κάνει τέσσερις ταινίες και από τις τέσσερις ταινίες κατάφερα να κρατήσω μόνο αυτά τα 10 λεπτά, είναι λίγο…

Είναι τα αποκηρυγμένα σου;

Νιώθω λίγο σαν Καβάφης, έτσι όπως το λες. Το No budget story ήταν ένα remake, βασίστηκε ξέρεις σε μία αμερικάνικη ταινία. Το βλέπω και είναι η σπουδαστική μου ταινία. Μου φαίνεται χάρτινη, αλλά είναι η ταινία της αθωότητάς μου, της ανωριμότητάς μου, είναι τα παιδικά μου χρόνια στο σινεμά. Δεν την αποκηρύσσω ακριβώς, αλλά τη βλέπω με συμπάθεια. Η ταινία δεν άξιζε σαν ταινία. Άξιζε σαν φιλοσοφία κινηματογραφικής ζωής. Η φιλοσοφία ήταν η εξής:  Με οτιδήποτε υλικά έχω κάνω σινεμά. Τότε το ’95-’96 δεν ήταν έτσι απλά. Υπήρχαν φράξιες, υπήρχαν συνδικάτα, υπήρχε το Κέντρο Κινηματογράφου στηριγμένο σε κομματικά στελέχη, υπήρχε επετηρίδα στον κινηματογράφο, ήταν πολύ ακριβό να τραβήξεις φιλμ, το σινεμά το έκαναν αστείοι αριστεροί. Δε μπορούσε ο γιος ενός εργάτη να κάνει σινεμά. Έπρεπε να περιμένει να πάει 40 χρονών. Κι εγώ έχω κάνει την πρώτη μου ταινία 26 χρονών.

Η «αριστερή τρομοκρατία» που έζησες, όπως λες, στα πρώτα κινηματογραφικά σου χρόνια…

(Με διακόπτει) Όποιος δεν πιστεύει πρέπει να δει το Ριζοσπάστη το Νοέμβρη του 1997 που γράφει την κριτική για το No budget story. Δες τι έγραφαν οι αριστερές εφημερίδες τότε. Με κατακράξανε! «Ποιος νομίζει ότι είναι;» Επειδή βγήκα και είπα: Ζήτω το σινεμά! Να γίνει κινηματογράφος χωρίς λεφτά, τώρα! Κι αυτό ήταν ένα κακό παράδειγμα, γιατί λέγανε εμείς θέλουμε λεφτά από το κράτος, πώς εσύ βγαίνεις και λες ότι μπορούν να γίνουν όλα αυτά χωρίς λεφτά; Και έτσι φθάσαμε εδώ που φθάσαμε. Φαγώθηκαν τόσα λεφτά για το τίποτα και φθάσαμε εδώ που φθάσαμε. Ήταν η μεγάλη φούσκα και η μεγάλη αρπαχτή.

 Το σινεμά ήταν μία μικρογραφία της ελληνικής πραγματικότητας;

Το σινεμά ήταν μία μικρογραφία όλης της φούσκας που έζησε η Ελλάδα!

 Ο πόλεμος που δέχθηκες στα πρώτα σου βήματα στο σινεμά από τους αριστερούς, σε επηρέασε την επιλογή σου να πολιτευθείς σήμερα με ένα κόμμα όπως η Νέα Δημοκρατία;

Εγώ ξεκίνησα ως αριστερός. Φλου, θολοαριστερός. Εγώ είμαι η γενιά του ΠΑΣΟΚ, δηλαδή μεγάλωσα πιστεύοντας ότι όποιος δεν είναι αριστερός είναι εγκληματίας. Έπρεπε να πάω 30 χρονών και να αρχίσω να διαβάζω προσωπικά εγώ για να καταλάβω τι συμβαίνει. Δηλαδή την εποχή που έκανα το No budget και βέβαια ανήκα στην αριστερά. Αλλά όταν άρχισε η αριστερά να με γιουχάρει επειδή δεν ήμουν αριστερός ενταγμένος, άρχισα να καταλαβαίνω ότι κάτι δεν πάει καλά. Εγώ άνηκα στην εξωκοινοβουλευτική αριστερά.

 Και από την εξωκοινοβουλευτική αριστερά πώς βρέθηκες πολιτευόμενος στην κεντροδεξιά;

Απόλυτα συνειδητή επιλογή! Και θέλω να πω κάτι που το έχω ξαναπεί και στο παρελθόν αλλά ακούγεται παράξενο. Εγώ δεν πήγα με τη Νέα Δημοκρατία, πήγα με τον Σαμαρά. Δε με ενδιαφέρει τι είναι η Νέα Δημοκρατία. Να σου πω ότι προεκλογικά οι εφημερίδες που μου φέρθηκαν ευγενικά ακόμη κι όταν με ειρωνεύονταν ήταν οι αριστερές. Το Ποντίκι που έδωσα μία συνέντευξη ήταν πολύ ευγενικά αρνητικοί μαζί μου, του στυλ «Ρε συ τι τα θες όλα αυτά; Εμείς σε αγαπάμε για τις ταινίες σου!», δε με βρίσανε. Οι δεξιές όμως εφημερίδες με ξεσκίσανε και μάλιστα υπήρξαν σκηνές μέσα στη Νέα Δημοκρατία που άκουσα σε συνέδρια να φωνάζουνε «Έξω αυτό το κομμούνι από τη ΝΔ!». Θέλω όμως να σου πω ότι από τον 20ο αιώνα έχω πάει στον 21ο αιώνα και αυτά τα όρια δεν υπάρχουν πια. Ο Σαμαράς είναι ένας άνθρωπος, ένας κυβερνήτης που μπορεί να οδηγήσει ανθρώπους όλων των παρατάξεων και θέλω πολύ να πιστεύω ότι είμαστε πολύ κοντά στη δημιουργία ενός νέου κόμματος, στο οποίο θα ενταχθούν δυνάμεις από όλο το κοινωνικό φάσμα.

Τη μέχρι τώρα πορεία του ως πρωθυπουργός πώς την κρίνεις;

Είναι άψογη! Δεν πιστεύω ότι υπάρχει ούτε ένας που μπορεί να κατηγορήσει μέχρι τώρα τον Σαμαρά. Από την άλλη πλευρά αυτοί οι τρεις- τέσσερις μήνες είναι πολύ λίγοι. Όμως πραγματικά χειρίζεται ένα ναυάγιο που δε φταίει αυτός γι’ αυτό. Ένα ναυάγιο που ξεκίνησε εδώ και 40 χρόνια.

 Απόψε το βράδυ ψηφίζεται το Μνημόνιο 3. Αν είχες εκλεγεί, τι θα έκανες;

Θα πω μια κοινοτυπία. Είναι κάποιος που έχει γάγγραινα στο πόδι, τον έχουμε στο χειρουργείο και λέμε ή του κόβουμε το πόδι ή πεθαίνει. Τι κάνουμε; Του κόβουμε το πόδι. Αυτό. Ας πούμε ότι δεν τα ψηφίζουμε και πεθαίνει η Ελλάδα. Τι γίνεται τότε; Τίποτα.

Η πατρίδα είναι ο χώρος, τα βουνά, οι θάλασσες αλλά κυρίως είναι οι άνθρωποι. Πεθαίνουν άνθρωποι.

Δεν πεθαίνουν οι άνθρωποι, τραυματίζονται οι άνθρωποι και πολλές φορές οι πληγές κάνουν καλό. Όταν κλείσουν γίνεσαι πιο δυνατός. Και θα σου πω και κάτι ακόμα, η ελληνική κοινωνία η οποία καταδικάζει αυτά τα μέτρα και καλά κάνει, ας δείξει επιτέλους την κοινωνική της αλληλεγγύη. Μην τα περιμένει όλα από το κράτος. Αν λοιπόν πεθαίνουν οι συμπολίτες μας πέρα από το κράτος -που πάντα ήταν πουλημένο!- ας δούμε και τα κοινωνικά αντανακλαστικά.

Υπάρχουν, μέσα στην κρίση δημιουργήθηκαν κοινωνικά παντοπωλεία, φαρμακεία, ιατρεία…

Από την άκρα δεξιά! Και τα συσσίτια που γίνονται στο κέντρο της Αθήνας γίνονται από την Εκκλησία. Επιτέλους πρέπει και η ελληνική κοινωνία να δείξει τα κοινωνικά αντανακλαστικά της, να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλο. Όλα ο μπαμπάς-κράτος; Ο Έλληνας έχει φιλότιμο, αλλά έχει γίνει μαλθακός. Οι προηγούμενες γενιές δώσαν το αίμα τους για την πατρίδα, έπεσαν νεκροί στα χαρακώματα και τώρα φοβόμαστε ότι δε θα έχουμε λεφτά για καπουτσίνο; Και για τους ανθρώπους που δεν έχουν τα φάρμακά τους καλά θα κάνουμε εμείς οι νεότεροι να τους φροντίσουμε. Να κόψουμε το φραπέ και να φροντίσουμε για τα φάρμακα που λείπουν από το γείτονα συνταξιούχο, που είναι όντως σε τραγική κατάσταση.

 Θέλεις να που πεις τι σου συνέβη με τη Χρυσή Αυγή αυτές τις μέρες που βρίσκεσαι στη Θεσσαλονίκη;

 Πριν από δύο μέρες κάθομαι σ’ ένα καφέ εδώ στη Θεσσαλονίκη και μιλάω με φίλους μου. Γυρνάει ένας τύπος από δίπλα και λέει «Σκάσε, μιλάς πολύ δυνατά κι αυτά που λες, με προκαλούν! Κι άντε μην… Σκάσε, καταλαβαίνεις;». Παγώνει όλο το μαγαζί. Δε μπορώ να καταλάβω αν αυτός είναι ΣΥΡΙΖΑ, άρα θα έχουμε μία διένεξη λεκτική ή είναι Χρυσαυγίτης και σε δέκα λεπτά θα πλακώσουν 10 άτομα και θα με πετάξουν στο Θερμαϊκό. Θα με πετούσαν στο Θερμαϊκό, αλλά θα πέφταμε όλοι μαζί. Θα τους έπαιρνα κι αυτούς και θα γινόμασταν ξεφτίλες. Αυτό λέγεται τρομοκρατία! Αυτό λέγεται φασισμός! Θέλω να πιστεύω ότι το παιδί αυτό δεν άνηκε στο ΣΥΡΙΖΑ, θέλω να πιστεύω ότι άνηκε στη Χρυσή Αυγή. Όταν σου λένε «σκάσε, αυτά που λες με ενοχλούν» μπαίνουμε στο βαθύ φασισμό.

Ποιο πιστεύεις ότι είναι το φάρμακο για τη δημοκρατία μας;

Ο κάθε Έλληνας να πάρει τη μοίρα του στα χέρια του. Να σταματήσει να λέει τη φράση: «Πού μας καταντήσανε;» και να αναλογιστεί αυτός για τη ζωή του τι ευθύνη έχει. Πιστεύω ότι ήρθε η ώρα ο Έλληνας να κοιτάξει στον καθρέφτη, να ψάξει το βλέμμα του, να ξαναβρεί τη δύναμή του, να σταματήσει να πιστεύει σε σωτήρες. Κι ο καθένας να γίνει μία μονάδα σωτηρίας του περιβάλλοντός του.

 Info:

Τα Εγχειρίδιο Κινηματογραφικής Ανυπακοής του Ρένου Χαραλαμπίδη κυκλοφορεί εδώ και λίγες μέρες από τις εκδόσεις Ιανός.

 Σημ. Η συνέντευξη με τον Ρένο Χαραλαμπίδη έγινε στις 7 Νοεμβρίου, την ημέρα της συζήτησης στη Βουλή για τα νέα μέτρα

Πηγή: unitedreporters.gr